سفر رییس‌جمهور چین به ایران پس از14 سال از آن لحاظ پراهمیت است که شی جین پینگ در حالی در دوران پساتحریم به تهران مسافرت می‌کند که پیش از آن نیز به ریاض سفر کرده است.
شی جین پینگ که حالا شاید نقش یک رفیق میانجی‌گر را برای تهران بازی می‌کند، به خوبی می‌داند شریک تجاری‌اش در شرایطی که پس از سال‌ها طعم شیرین لغو تحریم‌ها را چشیده است، اکنون احتیاج به آرامش در فضای بین‌المللی دارد.
اهداف سفر جین پینگ به ریاض
گرچه پکن بسیار علاقمند است تا تنش میان تهران و ریاض فروکش کند و این را در بیانیه خود در آغاز اوج‌گیریتنش بین ایران و عربستان اعلام کرد اما اینک بازار ریاض را برای محصولات مختلف خود به‌ویژه محصولات نظامی‌اشبسیار مهیا می‌داند.
این در حالی است که به نظر می‌رسد چین در تلاش تقویت نقش خود در حل بحران‌های منطقه است. این فرضیه را می‌توان در دعوت پکن از خویشتنداری و کاهش تنش‌های موجود جستجو کرد. معاون وزیر خارجه چین که در دی ماه به ایران و عربستان سعودی سفر کرده بود، در دیدارهای خود با مقام‌های ارشد این دو کشور از آنها خواست که برای کاستن از تنش‌های موجود، خویشتنداری نشان دهند.
او ابراز امیداری کرد که طرفین مناقشه، آرامش خود را حفظ کنند، تلاش‌های خود برای گفت‌وگو را تقویت کنند و در راه بهبود اوضاع بکوشند.هرچند پکن، تهران و ریاض را به آرامش دعوت می‌کند اما در عین حال تلاش دارد تا همکاری امنیتی با کشورهای عرب از جمله عربستان را نیز گسترش دهد.
جمهوری خلق چین که از نظر سوخت تا حد زیادی به نفت خاورمیانه وابسته است، پیش از این نیز اعلام کرده بود که مایل است در زمینه مقابله با تروریسم با کشورهای عربی همکاری کند تا به همراه آنها رهیافت‌هایی موثر و پایدار بیابد که مبنایی باشد برای تبادل اطلاعات، مبادلات فنی و آموزش افراد.
پکن هدف از این برنامه را «مقابله مشترک با تهدیدات تروریسم در سطح جهانی و منطقه‌ای» عنوان کرده است.
چین به کشورهای عرب منطقه اسلحه می‌فروشد اما برخلاف آمریکا، بریتانیا یا فرانسه، با آنها پیوندهای نظامی محکمی ندارد. اکنون جمهوری خلق قصد دارد، «به خاطر حفظ صلح» این روابط را تقویت کند.
در ماه دسامبر گذشته چین یک قانون ضدتروریستی به تصویب رساند که به ارتش آن کشور اجازه می‌دهد به عملیات خارج از قلمرو آن دست بزند. این موضوع اما همچنان با موانع عملی و دیپلماتیک مواجه است.
احساس لزوم نزدیکی به خاورمیانه
پکن که همواره از تحرکات سیاسی اجتماعی اقلیت مسلمان این کشور یعنی اقلیت مسلمان ایغوری احساس خطر دارد، حس می‌کند در زمان حال بیش از هر زمان دیگری احتیاج به نزدیکی با خاورمیانه دارد.
این احساس از آنجا نشات می‌گیرد که برخی از مسلمانان آن کشور برای پیوستن به گروه‌های تروریستی به عراق و سوریه رفته‌اند.
برای پکن، تهران و ریاض هم وزن هستند
گرچه به لحاظ تجاری بازار80 میلیونی ایران برای تولیدات دسته‌چندم چینی به مراتب بهتر از بازار لوکس‌پسند عربستان است اما از نظر سیاسی برای پکن، تهران و ریاض در یک کفه ترازو قرار دارند اما به نظر می‌رسد شی جین پینگ اینک با سفر به تهران دنبال سنگین‌تر کردن کفه تهران در مناسبات با پکن است.
سفیر سابق ایران در چین در خصوص سفر رییس‌جمهور چین به تهران با اشاره به استراتژیک بودن رابطه این دو کشور می‌گوید: در چند سال اخیر چین روابط خود با ایران را در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی، به‌ویژه به دلیل قرار گرفتن ایران در آسیای غربی گسترش داده است.
مهدی صفری می‌افزاید: نگاه چین به دنیا به دنبال ابرقدرتی است. یک ابرقدرت به دنبال پایه‌های قوی می‌گردد.
کشوری که با 15 کشور همسایه است، کشوری که 2 هزار کیلومتر در خلیج فارس ساحل دارد و در حوزه انرژی در جهان حرف برای گفتن دارد، می‌تواند یک شریک باثبات باشد.
سفیر سابق ایران در چین می‌افزاید: چین به انرژی احتیاج دارد و از زمانی که انرژی خاورمیانه برای آمریکایی‌ها کم‌اهمیت‌تر شده است، چینی‌ها به دنبال ثبات خاورمیانه هستند و اینکه جریان انرژی به کشورشان را تضمین کنند. بنابراین یک بعد اهمیت روابط دوطرف تامین انرژی و بعد دیگر موضوع اقتصادی است.
شرایط خاص خاورمیانه و اهمیت این سفر
شرایط خاص خاورمیانه و تنش میان تهران و ریاض به گونه‌ای است که این دو کشور را به یک یارگیری معنادار در دنیا واداشته است. از همین‌روست که دیپلمات‌های هر دو کشور با تکیه بر قدرت چانی‌زنی خود به دنبال آن هستند تا با پررنگ کردن ظرفیت‌های خود دولت‌هایبیشتری را به سمت خود بکشند و تیم خود را قوی‌تر کنند اما به سرانجام رسیدن پرونده هسته‌ای ایران در مجامع بین‌المللی بادهای خوش‌اقبالی را به سمت بادبانهای این کشور فرستاد تا در این رقابت دیپلماتیک از ریاض سبقت بگیرد.
با توجه به همین شرایط، این سفر علاوه بر عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی برای دو کشور ایران و چین نیز از جهات مختلفی اعم از سیاسی، فرهنگی و اجتماعی اتفاقی مهم محسوب می‌شود.
سفر «شی جین پینگ» به تهران در شرایطی انجام شد که مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه 1+5 به نتیجه رسیده و طبعا این سفر در برنامه‌ریزی‌های مربوط به آینده مناسبات تهران - پکن در فضای پسابرجام بسیار قابل اهمیت خواهد بود.
از سوی دیگر طی ماه‌های اخیر شاهد ابراز تمایل چین برای ایفای نقش مثبت در تحولات خاورمیانه از جمله شرایط خاص در سوریه، اتفاقات اخیر بین ایران و عربستان و وقایع یمن هستیم و قطعا در چنین فضایی حضور عالی‌ترین مقام کشور چین در تهران پیامی قابل‌توجه را به جهانیان مخابره خواهد کرد.
جاده ابریشم و سفر شی
یکی دیگر از محورهایی که طی چند سال اخیر مورد توجه مقامات چینی قرار گرفته، موضوع «یک کمربند - یک جاده» است که بدون شک در ایام پیش‌رو بخش قابل توجهی از سیاست‌های پکن را تحت‌تاثیر خود قرار خواهد داد.
احیای جاده ابریشم چنان برای «شی» بااهمیت است که پیش از این، توافقاتی در ارتباط با همکاری‌های دو کشور در زمینه احیای جاده آن انجام داده و اکنون منتظر نهایی کردن آن است.
شی جی پینگ کیست؟
شی جی پینگ پیش از رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری در دولت، مقام‌های دیگری را هم به عهده داشته است، نایب‌رییس کمیسیون مرکزی نظامی کشور، ریاست دانشکده مرکزی حزب کمونیست و عضویت دائمی پولیتبور و قدرتمندترین نهاد سیاسی کشور از جمله این سمت‌ها است. او در سال 2012 به عنوان رهبر جدید چین و رییس جدید کمیسیون مرکزی ارتش انتخاب شده است.
سیاست در خانواده آقای پینگ ارثی است. او فرزند یکی از اعضای منتقد دولت چین در سال‌های گذشته است. پدر او شی ژونگ شان از بنیانگذاران حزب کمونیست بوده و پست‌های مختلفی از جمله رییس نهاد تبلیغات سیاسی و معاون نخست‌وزیری را به عهده داشته است اما زمانی که شی جی10 ساله بود، پاکسازی شده و برای کار به یک کارخانه فرستاده شده است.
زمانی که شی 15 ساله بود، پدرش در جریان انقلاب فرهنگی و تسلط مائو به زندان افتاد. با این حال پینگ جوان در شاخه جوانان حزب به فعالیت پرداخت و دبیر یکی از شاخه‌های تیم تولید حزب شد.
پینگ، تحصیلات اولیه دانشگاهی‌اش را در رشته شیمی پشت سر گذاشت و بعد از آن به عنوان منشی برای یکی از زیردستان سابق پدرش کار کرد. بعد از این دوره، او برای مطالعه در مورد کشاورزی در آمریکا به ایالت آیووا رفت و برای مدتی با یک خانواده آمریکایی زندگی کرد.
سپس او بار دیگر به درس خواندن در کنار شغلش ادامه داد و سرانجام مدرک دکتری در حقوق را دریافت کرد که شاخه‌ای شامل علوم حقوق، مدیریت، سیاست و تاریخ انقلاب است البته گفته می‌شود که در مورد مدرک دکترای پینگ سوالاتی وجود دارد.
پینگ در دهه 80 با دختر سفیر چین در بریتانیا ازدواج کرد اما چند سال بعد از همسرش جدا شد و در اواخر همان دهه 80 با یک خواننده آوازهای محلی بسیار مشهور و محبوب چینی ازدواج کرد. این زوج خوشبخت که یک فرزند دختر دارند به دلیل مسافرت‌های زیادی که هر دو به علت شغلشان ناچار به آن هستند جدا از هم زندگی می‌کنند. دختر آنها در سال 2010 برای ادامه تحصیل با نام مستعار در دانشگاه آکسفورد ثبت نام کرده است.
«پنگ» همسر فعلی «پینگ» در توصیف او می‌گوید: «شی، آدم خاکی و سختکوشی است، وقتی در خانه است اصلا فکر نمی‌کنم که او رهبر است، او در خانه تنها همسر من است» همسر آقای پینگ، با آن که همواره در کنار رییس‌جمهور نیست، نقش خود را به عنوان بانوی اول کنار نگذاشته است. برای مثال او یک بار در سال 2014 میزبان میشل اوباما، همسر اوباما رییس‌جمهور آمریکا، بوده است.
رییس‌جمهور فعلی چین، سفرهای خارجی زیادی در طول دوران ریاست جمهوری‌اش داشته و از جمله از روسیه، بریتانیا و آمریکا دیدن کرده است اما دیپلماسی چینی‌ها در آسیای غربی و خاورمیانه آنقدر فعال نبوده است. رییس‌جمهور چین اردیبهشت امسال در دیداری با حسن روحانی بر لزوم گسترش روابط این کشور با ایران تاکید کرده بود، اما دور جدید سفرهای او در خاورمیانه که شامل دیدار با پادشاه عربستان و رییس‌جمهور ایران است، با تاکید بر افزایش همکاری‌های منطقه ایانجام می‌شود.
شرایط نگران‌کننده اقتصادی امروز چین
در حالی که شرایط اقتصادی امروز چین، چندان امیدوار کننده نیست و رشد اقتصادی این کشور نسبت به سال‌های گذشته سقوط چشمگیری داشته است اینک پکن به دنبال راه‌حل‌های مناسب برای بهبود این وضعیت است.
آمارهای رسمی دولت چین نشان می‌دهد که نرخ رشد اقتصاد این کشور در سه ماهه پایانی سال گذشته میلادی 8/6درصد و از نرخ 9/6 درصد در سه ماهه قبل از آن پایین‌تر بوده است.
نرخ رشد اقتصادی سالانه این کشور طی سال گذشته میلادی به9/6 درصد رسید که پایین‌ترین رقم آن در بیست سال گذشته است. کارشناسان اقتصادی معتقد هستند با توجه به بحران بازارهای جهانی، چین نیازمند بازارهای جدید برای محصولات خود است، آن هم در شرایطی که کاهش قیمت نفت بسیاری از کشورها را تحت تاثیر قرار داده و منابع مالی آنها راکاهش داده است.
در چنین شرایطی سفر رییس‌جمهور چین به ایران که بعد از سفر نخست‌وزیر پاکستان در هفته گذشته دومین سفر یک مقام رسمی خارجی به کشور بعد از برداشته شدن تحریم‌ها است، می‌تواند با گمانه‌زنی در مورد اهداف اقتصادی از جمله جذب سرمایه و پیدا کردن بازار همراه باشد.
ایران و چین به عنوان دو کشور باتمدن، در طول تاریخ هیچ برخورد نامناسبی با یکدیگر نداشتند و این خود بیانگر نزدیکی عقاید و نظرات دو کشور در خصوص مسایل مختلف جهانی است.